Ewolucja

Z Wiki2

Ewolucja - proces tworzenia się gatunków na skutek doboru naturalnego, czyli eliminacji osobników mniej przystosowanych do danego środowiska.

Spis treści

Ewolucja życia na Ziemi

Poniższy rozdział prezentuje oficjalnie przyjmowaną chronologię ewolucji życia na Ziemi, odtworzoną na podstawie odkrytych skamieniałości.

Pierwotna treść rozdziału została w dużej mierze skopiowana z Wikipedii, w której dostępna jest na jednej z odmian licencji GNU. Zdjęcia skamieniałości pochodzą bezpośrednio ze strony juraparksolec.pl.

Prekambr - od 4,6 mld do 542 mln lat temu

Upływ czasu, przekształcenia skorupy ziemskiej oraz brak twardych elementów strukturalnych sprawiły że ślady ówczesnego życia zachowały się sporadycznie, przez to trudne są do identyfikacji i klasyfikacji. Pierwsze ślady życia pochodzą sprzed 3,8 miliardów lat. Są to ślady archeobakterii (archeany), bakterii oraz sinic. Na australijskiej plaży odnaleziono skamieniałości które datuje się na 3,4 mld lat. [1] Pierwsze pewne eukarionty pojawiły się przed dwoma miliardami lat. Prawdopodobnie wskutek ogólnoświatowego zlodowacenia, które wystąpiło około 700 mln lat temu, pojawiły sie pierwsze organizmy wielokomórkowe. Na około 650 mln lat datuje się kosmopolityczną faunę z Ediacara o niejasnej przynależności systematycznej. Po ówczesnych sinicach pozostały stromatolity. Wśród zwierząt prócz jamochłonów wyróżnia się (o ile klasyfikacja jest słuszna) pierścienice a nawet mięczaki. Pod koniec proterozoiku pojawiły się ślady przekopywania osadów pozostawione przez nagie zwierzęta. Niektóre organizmy były w stanie osiągnąć wielkość dwóch metrów np. (Charnia), jednak wielkość większości zwykle wahała się od 5-25 centymetrów. Spośród roślin żyły: akrytarchy, wiciowce i zielenice.[2]

Paleozoik

Kambr - od 542 do 488 mln lat temu

Fauna

Od tego okresu zaczynają obficie występować skamieniałości strukturalne zwierząt morskich, których linie rozwojowe rozdzieliły się znacznie wcześniej, na co wskazują badania genetyczne. To nagłe pojawienie się różnorodności życia zwierzęcego zostało nazwane eksplozją kambryjską. W czasie kambru miało miejsce kilka masowych wymierań, przyczyny których nie są do końca znane.

Największe znaczenie stratygraficzne jako skamieniałości przewodnie mają morskie stawonogi – trylobity, będące w kambrze bardzo zróżnicowaną grupą zwierząt. Przedstawiciele szkarłupni odgrywają podrzędną rolę. Ze zwierząt jednokomórkowych tego okresu znane są otwornice zlepieńcowate, żyjące na dnie mórz. Niewielkie znaczenie stratygraficzne mają gąbki.

Archeocjaty odgrywają ważną rolę skałotwórczą i jako skamieniałości przewodnie mają dość spore znaczenie. W skałach dolnokambryjskich spotyka się ślady żerowania pierścienic. Licznie występują ramienionogi, głównie bezzawiasowe. Pewne znaczenie stratygraficzne z mięczaków mają jednotarczowce, hiolity i ślimaki.

Flora

Świat roślinny reprezentowany jest tylko przez glony (np. Callenia). Regionalne znaczenie stratygraficzne mają akritarchy, skamieniałości uważanych za cysty jednokomórkowych organizmów morskich lub morskich glonów.[3]

Ordowik - od 488 do 444 mln lat temu

Fauna

Wśród bezkręgowców najliczniejsze były trylobity, które zwłaszcza we wczesnym ordowiku kontynuowały swój szczyt rozwoju. Z ordowiku znany jest największy trylobit w historii Isotelus rex o długości 72 cm, jednak większość gatunków ma standardowe rozmiary kilku – kilkunastu centymetrów. W tym okresie dochodzi do wielkiego rozwoju graptolitów, zarówno bentonicznych dendroidów jak i nowo powstałych we wczesnym ordowiku planktonicznych graptolitów właściwych. Te ostatnie w środkowym i późnym ordowiku są dominującą grupą wśród graptolitów. Równie duży rozwój przechodzą w ordowiku zwierzęta konodontonośne, które stają się powszechne we wszystkich środowiskach morskich. Bardzo liczne były także ramienionogi, zarówno bezzawiasowe, jak i zawiasowe ze skorupkami zbudowanymi z węglanu wapnia. Ramienionogi zawiasowe zaczynają zdecydowanie przeważać nad bezzawiasowymi od późnego ordowiku. Bardzo szybką radiację oraz wielki wzrost liczebności odnotowuje się u łodzikowatych, które w tym okresie przeszły szczyt swego rozwoju. Szczególnie ważna była wtedy podgromada Endoceratoidea i rząd Orthocerida. Największe ówczesne łodzikowate posiadały muszle dochodzące do 9 metrów długości. Większość łodzikowatych z ordowiku miała muszle o kształcie lekko zwężającej się prostej rurki. Wielki rozwój nastąpił u cystoidów, które były wówczas głównymi przedstawicielami szkarłupni. Dość często spotykane są gąbki, zwłaszcza o szkielecie krzemionkowym oraz ślimaki i małżoraczki. Również hiolity i jednotarczowce były dość pospolite, choć obserwuje się spadek ich liczebności w porównaniu do kambru.

W ordowiku pojawiło się wiele nowych grup fauny bezkręgowej, choć nie osiągnęły one wówczas znaczącej liczebności: mszywioły, liliowce, jeżowce, wężowidła, rozgwiazdy i wielkoraki. Liliowce miały pewne znaczenie skałotwórcze, tworząc wapienie krynoidowe. W tym okresie powstały pierwsze niewątpliwe koralowce, w tym pierwsi przedstawiciele rzędów: Rugosa i Tabulata, bardzo istotnych w późniejszych okresach. Rugozy (niepoprawnie zwane koralowcami czteropromiennymi), a zwłaszcza tabulaty szybko stały się pospolite już w ordowiku środkowym i zaczęły budować pierwsze rafy koralowe, choć niedużych rozmiarów. Inną nowo powstałą w ordowiku grupą zwierząt były stromatoporoidy, zazwyczaj zaliczane do gąbek wapiennych. Stały się one dość liczne już w tym okresie i razem z koralowcami budowały rafy.

Rozwijały się również grupy powstałe w kambrze, które nie osiągnęły znacznej różnorodności czy liczebności w ordowiku, przede wszystkim małże, ale także pierwotniaki reprezentowane przez otwornice aglutynujące oraz krzemionkowe radiolarie.

Kręgowce. W ordowiku rozwijały się różne grupy bezżuchwowców, zwłaszcza formy opancerzone określane jako ostrakodermy. Zasiedlały one zarówno przybrzeżne wody morskie, jak i akweny słodkowodne. Istnieją również doniesienia o bardzo niekompletnych szczątkach ryb, jednak jak dotychczas przynależność tych znalezisk do ryb nie została powszechnie zaakceptowana.

Pod koniec ordowiku nastąpiło masowe wymieranie zwierząt (tzw. wymieranie ordowickie), prawdopodobnie związane z gwałtownymi przemianami środowiskowymi.

Flora

Oprócz morskich glonów pojawiają się glony słodkowodne. Prawdopodobnie w tym okresie powstają pierwsze grzyby lądowe i rośliny lądowe, określane nieformalną nazwą psylofity. Najstarszą znaną rośliną telomową jest ryniofit kuksonia (Cooksonia) z ludlowu Anglii i Walii.[4] Wg naukowców z Uniwersytetów w Exeter i Oksfordzie, pojawienie się 470 mln pierwszych roślin wywołało reakcję łańcuchową w postaci serii zlodowaceń. [5]

Sylur - od 444 do 416 mln lat temu

Fauna

Graptolity i konodonty są w dalszym ciągu dobrze rozwijającymi się grupami o dużym znaczeniu biostratygraficznym. Bentos osiadły reprezentują gąbki, stromatoporoidy koralowce (szczególnie denkowce), liliowce i mszywioły, tworzące rafy sylurskie. Po dnie wędrowały trylobity i drapieżne staroraki, na które polowały łodziki – przodkowie współczesnych głowonogów, o prostych muszlach, gigantycznych rozmiarach (do 9 m) i twardych "dziobach", którymi mogły skruszyć pancerze trylobitów. Do planktonu należały, między innymi, tentakulity i małżoraczki także o dużym znaczeniu biostratygraficznym.

Kręgowce, obecne w morzach już od końca kambru, zaczęły przybierać kształt coraz bardziej przypominający ryby. Bezszczękowce były pewnie filtratorami. Pojawiły się pierwsze fałdopłetwe, drapieżne ryby o płetwach wzmocnionych potężnymi kolcami, o szczękach uzbrojonych w zęby i bardzo szerokich. Były też bezzębne fałdopłetwe; te żywiły się morskim planktonem lub detrytusem. Ciało faldopłetwych pokryte było zachodzącymi na siebie dachówkowato łuskami. Pojawiły się pierwsze ryby słodkowodne i pierwsze skorpiony (Palaeophonus).

Flora

Wzmożony wulkanizm, brak gleby i silne wiatry sprawiały, że lądy nie były zbyt gościnnym środowiskiem. Rośliny naczyniowe, znane od późnego ordowiku, zaczęły z wolna zasiedlać bardziej przyjazne środowiska. Cieniutkie chwytniki zakotwiczały pierwsze z nich w cienkiej warstwie gleby. Później pojawiły się korzenie i cały "garnitur" urządzeń niezbędnych do przetrwania na lądzie: drewno, łyko, liście. Część roślin zaczęła wytwarzać osłonięte zarodniki zdolne przenosić się na duże odległości. Rośliny naczyniowe zaczęły oddalać się od swego pierwotnego środowiska – przybrzeżnych bagien – i posuwać w głąb lądu.[6]

Dewon - od 416 do 359 mln lat temu

Fauna morska

Wczesny dewon to ostatnia epoka życia planktonicznych graptolitów właściwych. Plankton tworzą tentakulity i małżoraczki o dużym znaczeniu biostratygraficznym. Rozwijają się rafy budowane przez koralowce (koralowce czteropromienne i denkowce), stromatoporoidy i gąbki. Rozwijają się znacznie ramienionogi i liliowce. Mniejsze znaczenie mają trylobity, pośród których w późnym dewonie wymierają Lichida, Odontopleurida i Phacopida. Pojawiają się pierwsze amonity (agoniatyty, goniatyty, wywodzące się z baktrytów, a w famenie – klymenie, które z końcem dewonu wymierają). Rozwijają się w dalszym ciągu konodonty, które razem z amonitami dostarczają najważniejszych skamieniałości przewodnich. Wśród stawonogów pojawiają się przodkowie kikutnic (Palaeopantopodida) i muszloraczki (Conchostraca). Pod koniec dewonu wymierają tentakulity i pęcherzowce (Cystoidea). W dewonie następuje silny rozwój ryb. Prócz istniejących już w sylurze bezszczękowców (Agnatha), pierwszych szczękowych ryb fałdopłetwych (Acanthodii) i pierwszych ryb kostnochrzęstnych (Chondrostei) pojawiają się inne ryby chrzęstnoszkieletowe (prażarłacze Cladoselachii) oraz zrosłogłowe (Holocephali) – ryby pancerne (tarczowce; Placodermi). Zaczynają występować również pierwsze ryby mięśniopłetwe (Sarcopterygii): trzonopłetwe (Crossopterygii) i dwudyszne (Dipnoi), przystosowane do życia w środowiskach słodkowodnych. Pod koniec dewonu wymierają ryby pancerne.

Fauna lądowa

We wczesnym dewonie pojawiają się pierwsze lądowe owady (skoczogonki, np. Rhyniella), wije i pajęczaki (m.in. roztocze i zaleszczotki). Natomiast w późnym dewonie pojawiają się formy przejściowe pomiędzy rybami a płazami (Ichthyostega), pochodzące od ryb trzonopłetwych, takich jak Tiktaalik. Na przełomie franu i famenu dochodzi do wielkiego wymierania – jednego z pięciu największych kryzysów biotycznych fanerozoiku.

Odciski stóp i kości najstarszych czworonożnych zwierząt lądowych odkryli polscy naukowcy, prowadząc wykopaliska w Górach Świętokrzyskich. Znalezisko pochodzi z okresu dewońskiego, sprzed 395 mln lat. Paleontolodzy odkryli m.in. kilka "dróżek" zrobionych stopami zwierząt. Część śladów ma nawet 26 cm szerokości. Oznacza to, że zostawiły je zwierzęta wielkości około 2,5 metra. Były też mniejsze osobniki o długości ciała około pół metra - opisują autorzy. [7]

Flora

W morzach rozwijają się glony. Prócz chryzofitów i zielenic, występują w większej liczbie brunatnice, ramienice i krasnorosty. Spotyka się również więcej grzybów. Na florę lądową dewonu wczesnego i środkowego składały się pierwotne rośliny naczyniowe: psylofity (ryniofity, trymerofity i zosterofilofity). Pojawiają się pierwsze mszaki, skrzypy, paprocie zarodnikowe, widłaki jednozarodnikowe. W późnym dewonie pojawiają się widłaki różnozarodnikowe, klinolisty i pierwsze rośliny nasienne (paprocie nasienne). Po raz pierwszy pojawia się również drzewiasty pokrój roślin naczyniowych. Pod koniec dewonu wymierają psylofity.[8]

Karbon - od 359 do 299 mln lat temu

Fauna

Amonitowate były pospolite w całym okresie, przy czym dotyczy to goniatytów. Klymenie, reprezentowane przez 1 rodzaj przetrwały z dewonu, wymarły na samym początku okresu, a inne rzędy amonitowatych były nieliczne. Doszło do bardzo intensywnego rozwoju otwornic, zwłaszcza wapiennych, w tym form dużych, np. z rodzajów Fusulina i Schwagerina. W wielu miejscach masowe nagromadzenia skorupek otwornic skutkowały powstaniem wapieni fuzulinowych. Bardzo pospolite były ramienionogi zawiasowe i małżoraczki, kontynuując swój szczyt rozwoju zapoczątkowany w dewonie. W dalszym ciągu pospolite były także wielkoraki, ślimaki, gąbki i łodzikowate. Doszło do wielkiego rozkwitu liliowców, które w tym okresie przeżywały szczyt rozwoju. We wczesnym karbonie zachodził szybki rozwój i radiacja koralowców Rugosa (powszechnie, ale nieprawidłowo zwanych czteropromiennymi). Jednak na początku późnego karbonu ta grupa mocno podupadła i stała się marginalna.W karbonie po raz pierwszy zaczęły się szybko rozwijać małże morskie. Trylobity i koralowce z grupy Tabulata były w karbonie sporadyczne, a ostatnie graptolity wymarły we wczesnym karbonie.

Jednocześnie w karbonie nastąpił bardzo znaczny wzrost kolonizacji wód słodkich przez bezkręgowce. Pojawiły się pierwsze słodkowodne małże, ślimaki i skorupiaki, w porównaniu do dewonu wzrosła ilość małżoraczków słodkowodnych. Bardzo wzrósł także udział przedstawicieli powyższych grup zwierząt żyjących w wodach półsłodkich.

W skale utworzonej 312 milionów lat temu naukowcy natrafili na najstarszy znany, kompletny, skamieniały odcisk owada latającego.[9]

W związku z wilgotnym oraz gorącym klimatem i rozwojem lasów miał miejsce eksplozywny rozwój fauny lądowej, a zwłaszcza owadów i pajęczaków. Tradycyjnie pisze się o wielkich rozmiarach karbońskich stawonogów, ale olbrzymia większość owadów i pajęczaków nie odbiegała wielkościowo od dzisiejszych form. Tylko nieliczne rodzaje stawonogów cechowały się gigantyzmem (pojedyncze gatunki osiągały wśród: krocionogów do 1m, wielkoraków 1,5m, skorpionów blisko 1m, ważek 0,5 m rozpiętości skrzydeł). Natomiast rodzaj Megarachne podawany kiedyś jako największy (36 cm) pająk, okazał się wielkorakiem. Z karbonu pochodzą pierwsze skrzydlate owady, które były pierwszymi zwierzętami latającymi oraz pierwsze lądowe ślimaki.

Kręgowce. W związku z wymarciem pod koniec dewonu ryb pancernych, we wczesnym karbonie doszło do nagłego i dużego wzrostu liczebności i zróżnicowania rekinów, które stały się główną grupą ryb, chociaż w późnym karbonie ich rozwój się trochę zmniejszył. Inne grupy ryb: dwudyszne, trzonopłetwe, kostołuskie i fałdopłetwe były znacznie rzadsze, choć dwie pierwsze grupy dobrze rozwinęły się w wodach słodkich. Przez cały karbon trwał intensywny rozwój i radiacja płazów, z których zdecydowana większość reprezentowała labiryntodonty. Największe z nich mierzyły prawie 2m. Na początku późnego karbonu z labiryntodontów powstały pierwsze prymitywne, niewielkie (około 1m) gady, określane jako kotylozaury, które bardzo szybko stały się liczne i zróżnicowane. Pod sam koniec okresu wyodrębniły się z nich gady ssakokształtne.

Flora

W morzach, podobnie jak w dewonie, rozwijały się glony, głównie zielenice, ramienice i krasnorosty. Na lądach dominowały widłaki, skrzypy, paprocie zarodnikowe i nasienne (często o pokrojach drzewiastych), które znane pojawiły się już w dewonie. Występowały również mszaki oraz grzyby (np. sprzężniaki, workowce, pojawiły się po raz pierwszy, podstawczaki). Widłaki jednozarodnikowe (np. Eleutherophyllum), częste jeszcze we wczesnym karbonie, w późnym karbonie stały się grupą reliktową, zastępowaną przez widłaki różnozarodnikowe (Lepidodendron, Sigillaria, Bothrodendron). Wśród skrzypów dominowały drzewiaste kalamity (Calamites) oraz klinolisty (Sphenophyllum). Rozwijały się paprocie zarodnikowe (np. Pecopteris). Nastąpiła ekspansja pierwszych roślin nasiennych – paproci nasiennych (Neuropteris, Mariopteris, Alethopteris, Sphenopteris), także w klimacie chłodniejszym (flora glossopterisowa). We wczesnym karbonie pojawiły się pierwsze nagonasienne drobnolistne – kordaity (np. Cordaites), a pod koniec karbonu – pierwsze iglaste (np. Lebachia). W późnym karbonie pojawiły się również problematyczne sagowce.

Duże nagromadzenia szczątków tych roślin, rosnących w bagniskach w klimacie tropikalnym na przedpolach tworzących się hercynidów, utworzyły pokłady węgla kamiennego.[10]

Perm - od 299 do 251 mln lat temu

Fauna

W związku z łączeniem się kontynentów zmniejsza się powierzchnia żyznych obszarów szelfów, jednocześnie wiele akwenów jest mocno zasolonych, toteż generalnie spada bioróżnorodność i liczebność fauny wodnej w tym okresie. Podobny proces widać u fauny lądowej, co wiąże się głównie z pustynnieniem. Dość wyraźny wzrost obserwuje się u małży zarówno morskich jak i słodkowodnych. Duży rozwój notują mszywioły, które wraz z glonami są dominującą grupą budującą ówczesne rafy. Dość pospolite są ciągle ślimaki i ramienionogi, małżoraczki, a także pierwotniaki z gromady otwornic. Bardzo znaczny regres obserwuje się u głowonogów, w tym amonitów, szkarłupni, rzadkie są trylobity, koralowce.

Flora

Zmiana klimatu z gorącego i wilgotnego w karbonie na gorący, ale suchy w permie spowodowała zmiany w składzie flory, zwłaszcza na półkuli północnej. Następuje rozwój roślin nagonasiennych, zwłaszcza rośnie liczba roślin iglastych, ale powstają też pierwsze liściaste: miłorzębowe i sagowce. Bardzo pospolite początkowo były paprocie nasienne, ale potem mocno podupadają. Jedynie na południowych kontynentach (Gondwana) lasy paproci nasiennych były powszechne przez cały perm (flora glossopterysowa). W trakcie permu całkowicie wymierają kordaity. We wczesnym permie (cisuralu) liczna były jeszcze rośliny zarodnikowe, jednak później dość szybko podupadają, zwłaszcza drzewiaste skrzypy i widłaki oraz część drzewiastych paproci. Natomiast zielne rośliny zarodnikowe nadal były pospolite i ograniczane tylko w strefach pustynnych.[11]

Mezozoik

Trias - od 251 do 200 mln lat temu

Fauna lądowa

W triasie zaznacza się drugi okres prosperity płazów tarczogłowych, niektóre z nich osiągały wówczas do 5 m długości i 0,5 tony. We wczesnym triasie powstały pierwsze płazy bezogonowe. Olbrzymie zmiany zachodzą w świecie gadów. Pojawiają się pierwsze krokodyle (w tym okresie wyłącznie lądowe), jaszczurki i żółwie. We wczesnym i środkowym triasie główną grupą gadów były gady ssakokształtne, które jednak od triasu środkowego (drapieżcy) i triasu późnego (roślinożercy) są wypierane przez tekodonty i zanikają wraz z końcem triasu. W późnym triasie pojawiają się pierwsze dinozaury i szybko się różnicują na trzy podstawowe grupy: dinozaury gadziomiedniczne (zauropody i teropody) oraz dinozaury ptasiomiednicze. Pod koniec triasu pojawiają się też pierwsze ssaki wywodzące się z gadów ssakokształtnych. Z późnego triasu pochodzą też pierwsze latające gady – pterozaury.

Fauna morska

Prawie wszystkie rzędy bezkręgowców morskich są nowe w stosunku do form paleozoicznych. Dochodzi do szybkiego rozwoju małży, choć ramienionogi w dalszym ciągu są pospolite. Szybko rozwijają się liliowce łodygowe, stanowiąc jedną z najczęstszych skamieniałości triasu. Powszechne są także ślimaki. Bardzo ważną i liczną grupą są amonity. Dopiero z triasu środkowego znani są pierwsi przedstawiciele koralowców. Są to Scleractinia (błędnie, ale powszechnie zwane koralowcami sześciopromiennymi), które jednak w tym okresie występowały dość nielicznie, zarówno formy osobnicze jak i rafotwórcze. W Polsce, na Śląsku Opolskim, występują jedne z najstarszych na świecie raf skleraktiniowych. Relatywnie rzadkie są gąbki i mszywioły, choć gąbki były ważnym składnikiem pierwszych, nielicznych raf triasowych (koralowcowo – gąbkowych) triasu środkowego. Wśród niezbyt rozpowszechnionych jeżowców spotyka się tylko formy regularne.

Wśród ryb szczególnie pospolite są drobne rekiny o płaskich koronach zębów, miażdżące muszle bezkręgowców. Pod koniec okresu powstają pierwsze rekiny współczesne Neoselachi. Pospolite są także ryby kostnochrzęstne i przejściowce. Pojawiają się pierwsze Teleostei. W obrębie dwóch ostatnich grup, zaliczanych do Neopterygii, zaznaczają się tendencje w budowie charakterystyczne dla większości dzisiejszych promieniopłetwych (np. symetria płetwy ogonowej). W całym triasie istniały jeszcze zwierzęta konodontonośne, wymierają one jednak z końcem okresu. W triasie pojawiają się liczne wielkie grupy gadów morskich, z których notozaury i plakodonty wymierają pod koniec okresu. Ziemnowodne notozaury były dominującą grupą gadów morskich w triasie. Z początkiem okresu pojawiają się plezjozaury, a wkrótce potem także ichtiozaury. Te ostatnie pod koniec triasu były już bardzo liczne i osiągały duże rozmiary.

Flora

We florze lądowej pospolite były rośliny nagonasienne, głównie szpilkowe oraz paprocie nasienne. Powstają pierwsze benetyty, występowały, choć rzadko, miłorzęby i sagowce. Równie pospolite były także rośliny zarodnikowe, w tym drzewiaste skrzypy, widłaki i paprocie. Te ostatnie, wraz z widłakami, stanowią główną grupę roślin zielnych. Pod koniec środkowego triasu zaczyna się stopniowy upadek widłaków i skrzypów, szczególnie drzewiastych. Dominującą rolę we florze obejmują rośliny nagonasienne.[12]

Jura - od 200 do 145 mln lat temu

Fauna

Pojawiają się pierwsze bezdyskusyjne belemnity i szybko się rozwijają. Wraz z amonitami są głównym elementem fauny bezkręgowców mórz otwartych. Pojawiają się pierwsze planktoniczne otwornice. Żyją one w przypowierzchniowych wodach mórz otwartych i są ważnym wskaźnikiem paleośrodowiska. Na obszarach płytszych bardzo intensywnie rozwijają się gąbki przechodzące wtedy optimum rozwoju. Razem z masowo występującymi sinicami oraz glonami budują bardzo liczne wielkie rafopodobne struktury. Igły gąbek krzemionkowych oraz krzemionka z rozpuszczonych gąbek tworzy masowo występujące w wapieniach jury krzemienie. Pospolitym składnikiem faun jurajskich są coraz liczniejsze małże i ramienionogi. Wśród liliowców w jurze dokonuje się znaczna zmiana – liliowce bezłodygowe zaczynają przeważać nad łodygowymi. Wśród tych ostatnich notuje się gigantyzm, np. okazy rodzaju Seirocrinus ma 20m długości.

Kręgowce. Zaczyna się bujny rozwój współczesnych grup rekinów, pojawiają się pierwsze płaszczki. Szczyt rozwoju przechodzą przejściowce, a wśród ryb ościstych Teleostei zaznaczają się tendencje w budowie charakterystyczne dla większości dzisiejszych form (np. symetria płetwy ogonowej). We wczesnej jurze następuje szybki upadek płazów labiryntodontów, pojawiają się natomiast płazy ogoniaste. Jura wraz z kredą jest "złotym wiekiem" gadów. Wielki rozwój przechodzą gady morskie, zwłaszcza ichtiozaury i plezjozaury, wśród tych ostatnich pojawiają się największe plezjozaury w dziejach (np. pliozaur Liopleurodon). Liczne są także morskie krokodyle. Wśród latających gadów stopniowo podupadają słabo latające ramforynchy, a szybko rozwijają się pterodaktyle. Obie grupy są rybożerne i koncentrują się głównie na wybrzeżach. Na lądach dominują dinozaury, przede wszystkim zauropody, które w tym okresie osiągają maksymalizację wymiarów. Drapieżne dinozaury w trakcie jury mają tendencję do uzyskiwania coraz większych rozmiarów, co było odpowiedzią na gigantyzm ich ofiar. Pod koniec jury żył największy drapieżny dinozaur jury – allozaur. Jednocześnie duża grupa drapieżnych dinozaurów była niewielka. Dinozaury ptasiomiedniczne były pospolite, ale nie osiągnęły wówczas szczytu rozwoju. Pod sam koniec jury pojawia się pierwszy praptak wywodzący się z małych drapieżnych dinozaurów. Przy całej kontrowersyjności jego pozycji systematycznej większość badaczy uznaje ten moment za początek istnienia ptaków. Wśród ssaków najliczniejsze są roślinożerne wieloguzkowce i drapieżne trykonodonty, w jurze pojawiają się też pierwsze stekowce. Jednak ssaki jurajskie były grupą słabo rozwiniętą w tym okresie.

Flora

Klimat sprzyjał pojawianiu się dżungli i to nawet w wyższych szerokościach geograficznych. Nie było jednak jeszcze roślin okrytonasiennych, dominowały nagonasienne, a wśród nich drzewa iglaste stanowiły podstawą grupę drzewostanów. W jurze nastąpił bujny rozwój różnych gatunków araukariowatych, rodzin Cephalotaxaceae, sosnowatych, zastrzalinowatych, cisowatych, ale dużo też było liściastych drzew nagonasiennych: sagowcowych i miłorzębów oraz wymarłych dziś: paproci nasiennych (rząd Caytoniales) i przeżywających optimum w jurze benetytów. W lasach rosły też zarodnikowe paprocie drzewiaste z rzędu Cyatheales, jednak udział drzewiastych paproci, zarówno zarodnikowych jak i nasiennych, był znacznie mniejszy niż w poprzednich okresach. Głównymi roślinami zielnymi były paprocie, natomiast począwszy od końca wczesnej jury inne paprotniki (widłaki, skrzypy) są wyraźnie rzadsze niż w triasie czy późnym paleozoiku.[13]

Kreda - od 145 do 65 mln lat temu

Fauna

W kredzie dochodzi do bardzo bujnego rozwoju pierwotniaków, zwłaszcza istotne skałotwórczo i stratygraficznie są otwornice, w tym pierwsze gatunki planktoniczne. Na przełomie jury i kredy bardzo rozpowszechnione były inne jednokomórkowe pierwotniaki – kalpionelle budujące niektóre wapienie i używane w datowaniu skał. Wśród bezkręgowców żyjących na dnie szczególnie liczne były małże, w tym bardzo ważny stratygraficznie rodzaj Inoceramus. Niektóre małże o nietypowych kształtach rogu, tzw. rudysty tworzyły struktury rafopodobne. Pospolite były w kredzie także ramienionogi, gąbki i ślimaki. W toni wodnej mórz dominowały amonity (zwierzęta). Dość liczne stały się wtedy amonity o nietypowych kształtach heteromorfy, czasami też formy gigantyczne (do 2,5m). Drugą podstawową grupą nektonicznych bezkręgowców były belemnity.

W kredzie następuje szybki rozwój współcześnie dominującej grupy ryb Teleostei, ale jednocześnie co najmniej równie pospolite są rekiny. Natomiast ryby kostnochrzęstne i przejściowce bardzo podupadają.

We wczesnej kredzie w Australii rozwijają się wielkie, dochodzące do 5m długości i 0,5 tony wagi płazy tarczogłowe. Jednak pod koniec tej epoki giną ostatni światowi przedstawiciele tej grupy. Kreda jest, wraz z jurą nazywana wiekiem gadów. W morzach przez cały okres panują plezjozaury, we wczesnej kredzie dość częste są ichtiozaury, które jednak giną pod koniec epoki. W kredzie późnej dominuje w morzach nowo powstała grupa morskich jaszczurek – mozazaurów, z których największe gatunki przekraczały 20 metrów długości. Pospolite są także morskie krokodyle sięgające 17 metrów długości i wielkie żółwie. Istniały także mniejsze krokodyle i żółwie słodkowodne.

W powietrzu dochodzi do rozkwitu gadów latających, zwłaszcza pterodaktyli, z których największe osobniki szacuje się na 12 metrów rozpiętości skrzydeł. Natomiast ramforynchy były rzadsze.

Na lądzie dominują dinozaury. Szczególny rozkwit przechodzą dinozaury ptasiomiedniczne, w tym nowo powstałe dinozaury rogate (np. Triceratops) i dinozaury kaczodziobe, tworzące największe wśród dinozaurów stada (do 10 000 osobników) i kolonie lęgowe. W kredzie nastąpiła też maksymalizacja rozmiarów drapieżnych teropodów. Do takich drapieżnych olbrzymów należy m.in. północnoamerykański Tyrannosaurus i gobijski Tarbosaurus. Istniały też wielkie zauropody, ale były one rzadsze niż w jurze.

W kredzie powoli ewoluują ssaki, powstają wtedy pierwsze torbacze i łożyskowce, tym niemniej była to grupa marginalna.

Flora

Wśród morskiej flory najważniejsza jest grupa jednokomórkowych glonów – kokolitów, które (zwłaszcza w późnej kredzie) występowały masowo. Szczątki kokolitów są jednym z głównych składników wielu odmian wapieni, w tym kreda piszącej. Kokolity mają też spore znaczenie w datowaniu skał.

We wczesnej kredzie pojawiły się pierwsze rośliny okrytonasienne, które w późnej kredzie były już podstawowym składnikiem flory lądowej. Przez cały okres bardzo powszechne były rośliny iglaste, zwłaszcza araukarie i zastrzaliny. Z innych roślin nagonasiennych we wczesnej kredzie pospolite były liściaste: miłorzębowe, sagowce i benetyty, jednak w późnej kredzie te ostatnie wymierają, a pozostałe podupadają. We wczesnej kredzie giną ostatnie paprocie nasienne. Rośliny zarodnikowe reprezentują prawie wyłącznie formy zielne, zwłaszcza pospolite były paprocie. W kredzie zanikają ostatnie drzewiaste paprocie.[14]

Kenozoik

Trzeciorzęd - od 65 do 1,8 mln lat temu

Fauna morska

W trzeciorzędzie szybko rozwijają się otwornice. Otwornice planktoniczne są podstawą podziału stratygraficznego zwłaszcza paleogenu, bardzo liczne i ekspansywne są też otwornice bentoniczne, w tym gatunki o wielkich (do 15 cm) skorupkach, np. (numulity), o dużym znaczeniu skałotwórczym. Występuje bogata fauna małży, ślimaków i koralowców.

W tym okresie mamy do czynienia ze zróżnicowaną fauną ryb. Następuje ekspansywny rozwój dominujących dziś ryb Teleostei, przy jednoczesnym upadku starszych grup ryb, typowych dla mezozoiku: kostnochrzęstnych i nowopłetwych. Rekiny są dalej liczną i znaczącą grupą, natomiast dochodzi do szybkiej radiacji płaszczek.

Fauna lądowa

Silne zróżnicowanie osiągają owady i pajęczaki, gwałtownie przyśpiesza ewolucja ptaków, natomiast ssaki stają się zwierzętami dominującymi. Pierwsza, dość niewielka faza szybkiego rozwoju ssaków następuje na początku paleocenu, bezpośrednio po wielkim wymieraniu u schyłku kredy, jednak zasadnicza faza radiacji i powstanie większości współczesnych rzędów miało miejsce w eocenie i oligocenie. W paleocenie pojawiają się prakopytne i pradrapieżne, natomiast w eocenie pojawiają się pierwsze latające ssaki nietoperze oraz pierwsze ssaki morskie - walenie.

Flora

Okres trzeciorzędu charakteryzuje się gwałtownym rozwojem roślin okrytozalążkowych.[15]

Pierwsze ślady człowieka

W okresie między 3 a 4 mln lat temu występowały co najmniej dwa gatunki australopiteków, czyli ssaków naczelnych z rodziny człowiekowatych, poruszających się na dwóch nogach.[16] Jednym z nich był Australopithecus afarensis zidentyfikowany na podstawie szczątków szkieletu nazwanych Lucy, liczących 3.2 mln lat, a odkrytych w 1974 roku w Etiopii.[17] Również w Etiopii, w 2009 roku, odkryto liczącą 3,4 mln część stopy, która wskazuje na istnienie innego gatunku, który zapewne koegzystował z gatunkiem Lucy na tym samym terenie.[18]

Najstarszych przedstawicieli rodzaju Homo ( z jęz. angielskiego hominin dla odróżnienia od hominid) znamy z pokładów datowanych na ok. 2,6 mln lat. Wyróżnia je:

  • Największa wśród znanych gatunków pojemność puszki mózgowej.
  • Mniejsze siekacze i kły niewystające poza linię innych zębów, grubsze szkliwo, kształt szczęki bardziej paraboliczny niż u wcześniejszych naczelnych.
  • Budowa stopy, u człowieka palce stopy utraciły chwytność.
  • Czaszka bardziej zaokrąglona, z mniejszą częścią twarzową.
  • Umiejętność wytwarzania narzędzi.

Pierwszym śladom przedstawicieli rodzaju Homo towarzyszą prymitywne narzędzia kamienne. Narzędzia znalezione w wąwozie Olduvai (kultura Olduvai) – datowane na ok. 2,6 mln lat (Hadar, Omo i Turkana), a w Azji na ok. 2 mln lat – przypisywane są Homo habilis (człowiek zręczny). Prawdopodobnie wyłonił się spośród australopiteków. Był od nich bardziej wyprostowany, osiągał ok. 130 cm wzrostu i miał większy mózg. Świadectwa kopalne wskazują na jego obecność do ok. 1,5 mln lat temu.

W sierpniu 2010 pismo Nature opublikowało raport, z którego wynika jakoby już 3,4 mln lat temu używano narzędzi do oddzierania mięsa od kości. Stwierdzono to na podstawie dwóch kości ssaka znalezionych w prowincji Afar w Etiopii. W kościach brakuje pewnych fragmentów co może oznaczać wyłącznie iż zostały one usunięte przy pomocy ostrych narzędzi.[19]

Najstarsze wykopaliska wskazujące na istoty chodzące na dwóch nogach szacuje się aktualnie na 3,2mln lat. [20]

Czwartorzęd - od 1,8 mln lat temu do dziś

Od ok. 1,8 mln do 70 tys. lat temu żył Homo erectus i Homo ergaster czasami traktowane jako jeden gatunek – pitekantrop nazywany człowiekiem wyprostowanym. Jego (lub ich) ślady znajdowane są w Afryce, Azji i Europie, co sugeruje, że był pierwszym gatunkiem, który opuścił Afrykę. Pitekantrop udoskonalił wytwarzanie narzędzi, polował na zwierzęta i potrafił rozpalać ogień. Prawdopodobnie tworzył struktury społeczne oparte na związkach rodzinnych.

Najstarsze odnalezione dotychczas szczątki humanoidów liczą sobie około 1 milion lat.[21] Z tego samego okresu pochodzą, znaleziono w jaskini Wonderwerk w RPA, spopielone mikroresztki roślinne oraz leżące nieopodal kości zwierząt i kamienne narzędzia, dowodzące iż żyjący wówczas homo erectus palił ogień.[22]

Ok. 350 tys. lat temu na terenie Europy pojawili się pierwsi przedstawiciele neandertalczyka (Homo neanderthalensis). Pierwsze ślady Homo sapiens datowane są na ok. 250 tys. lat (archaiczny Homo sapiens). W Europie pojawił się ok. 45 tys. lat temu (kromaniończyk), a więc w czasie kiedy żyli jeszcze neandertalczycy. Obydwa gatunki koegzystowały obok siebie przez blisko 10 tys. lat. Do tej pory nie wiadomo, co spowodowało wyginięcie neandertalczyków.[23]

W marcu 2010 roku media podały iż czescy archeolodzy odnaleźli w Iraku na głębokości 9 metrów pod powierzchnią ziemi wiele prehistorycznych artefaktów, głównie kamiennych narzędzi pochodzących sprzed około 150 tysięcy lat. [24]

W lipcu 2010 media doniosły, że na terenie Wielkiej Brytanii odkryto ślady krzemiennych narzędzi pochodzące sprzed 800tys. lat[25].

Kontrowersje

Teoria ewolucji w formie zaproponowanej w XIX wieku przez Karola Darwina od początku budziła wiele kontrowersji. Wydawało się, iż burzyła ona fundamenty wielu religii kwestionując czynnik Boga w procesie kreacji gatunków, dlatego od początku krytykowana była m.in. przez Kościół Katolicki. Z czasem jednak, w skutek odkrywania kolejnych dowodów, w tym całej nowej gałęzi nauki jaką jest genetyka, teoria ewolucji zdaje się być dziś równie niekwestionowana co odkrycia Kopernika dotyczące heliocentryzmu.

Mimo to niesłabnącą popularnością cieszą się hipotezy podważające teorię ewolucji. Wiele osób uważa iż oficjalnie podawane szczegóły dotyczące powstawania i wymierania poszczególnych gatunków są albo nieprecyzyjne, albo wręcz błędne. Dotyczy to w szczególności ewolucji człowieka - zarówno tego czy małpa była naszym pierwowzorem, jak również samej daty powstania naszego gatunku.[26]

Niesłabnącym powodzeniem cieszą się teorie kreacjonizmu. Niektórzy ich zwolennicy twierdzą wprost, że ewolucja jest oszustwem, niepopartą dowodami hipotezą istniejącą na skutek chęci stworzenia teorii powstania życia na Ziemi bez udziału Boga. Kreacjonizm ma jednak podłoże niekoniecznie stricte-religijne. Wiele osób uważa, iż życie na ziemi, cała różnorodność gatunków oraz sam człowiek pochodzą z kosmosu. Niektóre hipotezy twierdzą wprost, że życie na Ziemi jest dziełem mieszkańców obcych planet, którzy stworzyli je na początku i doglądają po dziś dzień.[27]

Dla przykładu, w sondzie przeprowadzonej na Forum Prawda2, spośród 58 głosujących jedynie 36% odpowiedziało że człowiek powstał na skutek ewolucji, 34% stwierdziło że został wyhodowany przez "kosmitów", natomiast pozostałe 29% że stworzył go Bóg.[28]

Multimedia

Tematy na forum

Przypisy

  1. ↑ http://news.sciencemag.org/sciencenow/2011/08/worlds-oldest-fossils-found-in-a.html
  2. ↑ http://pl.wikipedia.org/wiki/Prekambr
  3. ↑ http://pl.wikipedia.org/wiki/Kambr
  4. ↑ http://pl.wikipedia.org/wiki/Ordowik
  5. ↑ http://kopalniawiedzy.pl/rosliny-ordowik-zlodowacenie-dwutlenek-wegla-chemiczne-wietrzenie,15076
  6. ↑ http://pl.wikipedia.org/wiki/Sylur
  7. ↑ http://wiadomosci.onet.pl/2106650,11,sensacyjne_odkrycie_w_polsce_trzeba_bedzie_zmienic_podreczniki,item.html
  8. ↑ http://pl.wikipedia.org/wiki/Dewon
  9. ↑ http://wiadomosci.onet.pl/nauka/niezwykle-odkrycie-sprzed-milionow-lat-w-usa,1,4238619,wiadomosc.html
  10. ↑ http://pl.wikipedia.org/wiki/Karbon
  11. ↑ http://pl.wikipedia.org/wiki/Perm
  12. ↑ http://pl.wikipedia.org/wiki/Trias
  13. ↑ http://pl.wikipedia.org/wiki/Jura
  14. ↑ http://pl.wikipedia.org/wiki/Kreda
  15. ↑ http://pl.wikipedia.org/wiki/Trzeciorz%C4%99d
  16. ↑ http://kopalniawiedzy.pl/Afar-Etiopia-stopa-skamienialosc-Lucy-Australopithecus-afarensis-gatunek-hominid-Burtele,15531
  17. ↑ http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajpa.1330760211/abstract
  18. ↑ http://www.cmnh.org/site/ResearchandCollections/PhysicalAnthropology/Announcements/Burtele.aspx
  19. ↑ http://www.presstv.ir/detail.aspx?id=138465
  20. ↑ http://www.bloomberg.com/news/2011-02-10/prehistoric-foot-bone-puts-giant-leap-for-mankind-at-3-2-million-years-ago.html
  21. ↑ http://www.presstv.ir/detail.aspx?id=121138&sectionid=3510208
  22. ↑ http://kopalniawiedzy.pl/ogien-wykorzystywac-Homo-erectus-RPA-jaskinia-Wonderwerk-warstwa-osady-Miachael-Chazan,15563
  23. ↑ http://pl.wikipedia.org/wiki/Ewolucja_cz%C5%82owieka
  24. ↑ http://wiadomosci.onet.pl/2140639,16,najstarsze_ludzkie_narzedzia_maja_150_tys_lat,item.html
  25. ↑ http://uk.news.yahoo.com/22/20100707/tsc-life-us-britain-humans-011ccfa.html
  26. ↑ http://prawda2.info/viewtopic.php?t=1652
  27. ↑ http://prawda2.info/viewtopic.php?t=3754
  28. ↑ http://prawda2.info/viewtopic.php?t=3754
Źródło „https://prawda2.info/wiki/Ewolucja”