Rynkokratyczne żródła współczesnego terroryzmu

JerzyS

Jakob Daszkiewicz,
Politechnika Rzeszowska, Polska
RYNKOKRATYCZNE ŹRÓDŁA WSPÓŁCZESNEGO
TERRORYZMU
У статті розглядаються ринкократичні джерела тероризму у світлі
теорії комунікації.
Terroryzm jest nie tylko złożonym zjawiskiem społecznym, na ktorym
współcześnie skoncentrowana jest uwaga mieszkańców naszego globu. Jest
także popularną techniką realizacji celów perswazyjnych w komunikacji
interpersonalnej wykorzystywaną od najdawniejszych czasów przez
wszystkich, przez tyranów, znużonych rodziców czy zdeterminowanych
kochanków. Jego cechą charakterystyczną jest wykorzystanie całej skali
strachu do realizacji celu jakim jest zmiana, utrwalenie lub zainicjowanie
nowej postawy u odbiorcy komunikatu. Strach to wspaniałe narzędzie
wywierania presji, posiada ogromną skalę (od obawy do paniki) przez co
można go doskonale dopasować do zamierzonego celu, można też dozować
go i manipulować nim przełamując opory odbiorcy. Na dodatek podatni na
niego są wszyscy, jest szybki w działaniu i szczególnie atrakcyjny dla
samego nadawcy, który doświadcza wielu satysfakcji obserwując brutalną
skuteczność komunikatu terrorystycznego. Strach posiada jeszcze jeden
walor wyjątkowo przydatny w komunikacji interpersonalnej, jest doskonale
czytelny w zachowaniu człowieka, w komunikacji pozawerbalnej i udziela
się szybko innym. W ten sposób jest jednym z najefektywniejszych i
najekonomiczniejszych środków perswazji.
W komunikacji terrorystycznej ważna dla odbiorców jest nie tyle jej
zawartość treściowa a więc obiekt presji, postawa, o którą chodzi nadawcy ile
skala zagrożenia, stopień jego nieuchronności, brutalność i determinacja
nadawcy. Odbiorca skoncentrowany na geście przemocy, która go może
dotknąć, przestraszony taką perspektywą słabo uświadamia sobie czego od
niego się oczekuje.
Cechą charakterystyczną współczesnego terroryzmu jest to, że uzyskał on
skalę globalną, że coraz bardziej brutalizuje on środki strachogenne sięgając
nawet po rozwiązania ekstremalne (dominuje wśród nich śmierć
przypadkowych ludzi), że doskonale wykorzystuje wszystkie elektroniczne
media w celu uzyskania efektu masowego strachu. Natomiast podobnie jak w
przeszłości tę formę perswazji z równą namiętnością wykorzystują nie tylko
jednostki i określone grupy społeczne skupione wokół jakiegoś wyznania czy
ideologii ale także państwa. Podobnie też jak w przeszłości komunikacja
terrorystyczna może liczyć przede wszystkim na reakcję zwrotną, to znaczy

Jakób Daszkiewicz. Rynkokratyczne źródła współczesnego terroryzmu
51
społeczeństwo jako odbiorca takiego komunikatu odpowiada tym samym,
perswaduje wykorzystując ten sam strach jako narzędzie presji.
Klasycznym przykładem jest tutaj wzajemne zapętlenie się
komunikacyjne Palestyńczyków i Żydów na Bliskim Wschodzie. Zapętlenie
to polega przede wszystkim na tym, że strach przed utratą życia i mienia
stracił już siłę perswazyjną ale żadna ze stron nie jest w stanie sięgnąć po
inne jej środki.
Logika komunikacji interpersonalnej podpowiada, że najważniejszym jej
elementem są ludzie, ci, którzy formułują komunikaty i ci, którzy je
odczytują. Bez przyznania im statutu podmiotów, bez tolerancji i afirmacji
ich bytu osobowego nie ma szans na wzajemne poprawne słuchanie, które z
kolei warunkuje poprawną reakcję. Terroryzm jest bowiem reakcją przede
wszystkim na charakterystyczne dla naszych czasów zniekształcenia w
komunikacji międzyludzkiej, w ktorej zdecydowanie dominuje wola i sztuka
komunikowania przy jednoczesnym braku woli i umiejętności słuchania. W
efekcie nie chcemy i nie umiemy prowadzić dialogu. Zamiast dialogu
alternatywą jest więc terroryzm. Nadawca komunikatu terrorystycznego nie
spodziewa się już zaproszenia do dialogu, sięga po drastyczne środki
perswazji, które, jak się mu wydaje, nie pozostawiają odbiorcy wyboru -
musi przyjąć pożądaną postawę. Nie jest więc skłonny do negocjacji, bo ta w
jakimś stopniu podważa sens wyboru przez niego tak drastycznych środków
perswazji. W zasadzie przygotowany jest na interakcję utrzymaną w
zaproponowanej konwencji. Odpowiedź z zastosowaniem środków przemocy
nie zaskakuje go.
Z powyższych przemyśleń wynika, że jedynym sensownym sposobem
rozwiązania problemu terroryzmu jest przywrócenie komunikacji
międzyludzkiej jej naturalnego wymiaru. Personalizacja partnera
komunikacji, czyli traktowanie go jak równie ważnej osoby w przepływie
informacji, wymaga od każdej strony aktywnego, uważnego i afirmującego
uczestnictwa w niej. Musimy zapoznać się nie tylko z celem komunikatu ale
także z motywami, które skłoniły nadawcę do wyboru takich a nie innych
środków perswazji. Musimy chcieć i nauczyć się znów uważnie słuchać. Nie
ma innej drogi do zrozumienia człowieka jak tylko przez uważne i aktywne
wsłuchanie się w komunikaty, które on wysyła. A zrozumienie stanowi
dopiero podstawę rozwiązania jego problemów. I tutaj wielu obserwatorów
tego zjawiska podkreśla, że sięganie po tak drastyczne środki perswazji jest
najczęściej aktem desperacji nadawcy, który stracił zaufanie do środków
innych a waga problemu, który go skłonił do uruchomienia komunikacji jest,
w jego opinii, tak wielka, że powinien on zostać zauważony przez odbiorców
i rozwiązany. Jest także aktem ostatecznej utraty zaufania do dialogu i
instytucji kompromisu a więc tego, co czyni nas istotami społecznymi. Jest
wreszcie też symptomem braku zdolności nadawcy do rozwiązania problemu

Українська полоністика. Випуск 2. Історико-філософські дослідження
52
w inny sposob. Zrozumienie sytuacji w jakiej nadawca podejmuje decyzję o
sformułowaniu terrorystycznego komunikatu perswazyjnego, w tym także
jego stanu emocjonalnego, pozwala odbiorcy przyjąć odpowiednią postawę
wobec niego i jego problemów. Zrozumienie to obejmuje też pełną
identyfikację motywów podjęcia przez niego takiej decyzji.
Wśród kilku podstawowych źródeł współczesnego terroryzmu
wymienianych przez jego badaczy, jest sytuacja ekonomiczna panująca na
świecie, a przede wszystkim pogłębiający się podział na społeczeństwa
dobrobytu i społeczeństwa nędzy (Między innymi taki pogląd podziela
N.Chomsky. [Por.:1]). Rozpowszechnienie się w ostatniej dekadzie XX
wieku tendencji rynkokratycznych nadało temu podziałowi szczególnego
charakteru. Nasilenie tych tendencji nastąpiło w czwartej dekadzie XX wieku
na fali załamania się technokratyzmu i keysowskiego modelu gospodarki
wolnorynkowej. Tendencje te niosły ze sobą przede wszystkim:
absolutyzację wartości rynkowych i wartości ekonomicznych, którym
towarzyszyły próby upodmiotowienia rynku, uniwersalizacje praw i
mechanizmów rynkowych, w następstwie której zaczęły one przenikać cały
obszar życia społecznego, uniwersalizację nauk ekonomicznych jako
zdolnych do kompetentnego wypowiadania się na tematy dotyczące
człowieka i społeczeństwa [Por.: 2:63-69].
Przede wszystkim spopularyzowane przez rynkokratyzm wartości
ekonomiczne i wartości rynkowe zdominowały cały świat. Dobrobyt i sukces
gospodarczy stały się celami globalnymi, a ich realizacja uzyskała najwyższy
priorytet. Wartości te uzyskały też wymiar uniwersalnego i wyjątkowo
czytelnego kryterium oceny mobilności cywilizacyjnej narodów i
społeczeństw. Statystyczne wskaźniki sukcesu takie jak wskaźnik PKB,
wskaźnik wzrostu gospodarczego, itd. bezwzględnie identyfikują tych, którzy
nie mają szans na dobrobyt, a więc nieudaczników, którzy, zgodnie z zasadą
"sprawiedliwości rynkowej", porażkę zawdzięczają tylko sobie. Skazani na
przeżywanie własnej klęski w osamotnieniu, bez szans i bez alternatywy
uczestniczą (dzięki mediom) jedynie jako obserwatorzy w konsumpcji
dobrobytu innych. Świadomość własnej, pogłębiającej się nędzy,
świadomość osamotnienia w dramatycznych próbach jej przezwyciężenia,
świadomość nieuchronności rynkokratycznego porządku świata i
bezwzględności obowiązujących na nim praw, wszystko to staje się źródłem
potężnej frustracji. Podejmują więc walkę o, jak to sformułował
G. MacPherson "prawo do niewykluczania z dostępu" do odpowiedniej,
godnej człowieka, jakości życia, a także do odpowiednio wysokiego poziomu
konsumpcji [Por.: 3:133, 4:33]. W rynkokratycznym porządku
aksjologicznym ubóstwo ekonomiczne nie daje jednostce możliwości
realizacji własnego człowieczeństwa. M.Klein, autorka znanej książki "No
logo", w której poddaje analizie współczesną światową strefę biedy,

Jakób Daszkiewicz. Rynkokratyczne źródła współczesnego terroryzmu
53
stwierdza, że główną przyczyną jej postępującej cywilizacyjnej degradacji
jest potworne bezrobocie. Brak pracy i związany z nim brak pieniędzy to
zagrożenie śmiercią nie tylko cywilizacyjną, ale także biologiczną [Por.: 5:7].
W porządku rynkokratycznym nastąpiło utowarowienie życia ludzkiego.
Rynkokratyzm wpłynął też, jak zauważył to J.Rifkin, na diametralną
zmianę charakteru relacji międzyludzkich [Por.: 6:155]. Rozprzestrzeniające
się na całe obszar życia społecznego prawa i mechanizmy rynkowe
doprowadziły do komercjalizacji stosunków międzyludzkich i nadały
relacjom interpersonalnym transakcyjny charakter. Wszystko można kupić, a
życie to gigantyczny rynek, na którym obowiązują prawa podaży i popytu. W
wyniku tych procesów nastąpiło utowarowienie człowieka. Obdarty
ostatecznie z sacrum, pozbawiony godności i prawa do zbawienia tym łatwiej
może stać się "materiałem" do wyprodukowania dramatycznego
(bestialskiego) efektu perswazyjnego w desperackiej komunikacji ze
światem.
Podsumowując powyższe rozważania należy stwierdzić, że rynkokratyzm
dał czytelny sygnał uczestnikom komunikacji terrorystycznej, że
uprzedmiotowienie człowieka jest integralnym elementem postępu
cywilizacyjnego realizowanego przez decydenckie społeczeństwa dobrobytu.
Terroryzm wykorzystuje ten sygnał do legitymizacji własnych działań.
Warunki jakie stwarza rynkokratyzm mają też określony wpływ na
charakter współczesnej komunikacji terrorystycznej. Przede wszystkim to
głównie rynek wylansował perswazyjną funkcję komunikacji i swoją
codzienną praktyka udawadnia jej niesamowitą skuteczność. Wypracował nie
tylko specyficzny język przekazu ale też model jego percepcji, który
rozpowszechniony wśród miliardów odbiorców tworzy potężny
interkulturowy kanał obiegu informacji dostępny praktycznie dla każdego.
To rynek też poszukując coraz to nowych środków perswazji sięga po środki
drastyczne, nie zawsze zgodne z zasadami prawa czy etyki. Dobrym tutaj
przykładem może być działalność reklamowa Toscaniego (Interesujące są
tutaj poglądy Toscaniego na temat środków, jakimi winna dysponować
reklama i ocena własnych eksperymentów w tej dziedzinie [Zob.: 7]). To
wreszcie rynek dążąc do jak największego umasowienia odbiorcy
komunikacji marketingowej wykorzystuje wszystkie media elektroniczne.
Zwraca też uwagę na aranżację komunikatu, którą powierza fachowcom.
Chodzi przecież o maksymalizację wrażenia, które także w komunikacie
terrorystycznym ma pierwszorzędne znaczenie.
Znajomość tych rynkokratycznych źródeł komunikacji terrorystycznej
pozwoli w większym stopniu zbliżyć się do pełnego zrozumienia jej
nadawcy. Unikniemy w ten sposób sądów powierzchownych, pochopnych i
przez to często niesprawiedliwych. Terroryzm jest bez wątpienia złem, które
musi być zauważone, ale rodzi go inne zło, które wymaga równej uwagi.

Українська полоністика. Випуск 2. Історико-філософські дослідження
54
Zdrowy rozsądek podpowiada, że dopiero likwidacja tego zła jest w stanie
przywrócić komunikacji międzyludzkiej normalny charakter, pozwoli, jak
pisał J.Stewart, zburzyć mury i zbudować mosty [Por.: 8:55].
Список використаних джерел та літератури
1. Chomsky N. Zysk ponad ludzi. Neoliberalizm a ład globalny. – Wrocław, 2000.
2. Daszkiewicz J. Globalizacja a społeczeństwo rynkokratyczne // Globalizacja i
regionalizacja gospodarki. – Rzeszow-Polańczyk, 2001.
3. MacPherson G. Democratic Theory // Essays in Retrieval. – Oxford, 1973.
4. Jan Paweł II. Centesimus annus . – Wrocław, 1991.
5. Kuźmicz M. Noami Klein. Inteligentna złość // Wysokie Obcasy. – 2004. – 24
kwietnia.
6. Rifkin J. Wiek dostępu. Nowa kultura hiperkapitalizmu, w której płaci się za
każdą chwilę. – Wrocław, 2003.
7. Toscani O. Reklama uśmiechnięte ścierwo. – Paryż, 1995. – S. 38-58.
8. Stewart J. Komunikacja interpersonalna: kontakt między osobami // Mosty zamiast
murow. O komunikowaniu się między ludźmi / Red. J. Stewart. – Warszawa,
2000.
J. Daszkiewicz. Rynkokratyczne źródła współczesnego terroryzmu.
Artykuł przedstawia rynkokratyczne źrodła współczenego terroryzmu.
Zagadnienie jest omawiane w świetle teorii komunikacji, co pozwala
przedstawić sposoby zwalczania tego zjawiska.
Dashkevich J. The Economic Sources of the Contemporary Terrorism.
The article analyses the economic sources of the contemporary terrorism. On
the basis of communication theory principles the causes of terrorism and the
means of overcoming it are considered.
_________________
JerzyS
"Prawdziwa wiedza to znajomość przyczyn."
Arystoteles